Актуелноста на одредени настани и состојби кои изминатиов период се случуваат во нашата држава очигледно за мене беше можност да го запознам “РОМСКОТО ЧУДО“.

А што е тоа?

-Нормална е загриженоста за иднината на државата во која живееме и опстојуваме со поколенија, нормално е и ние Ромите како дел од минатото, сегашноста и иднината на оваа држава да сакаме да сме дел или фактор од “успешниот татковински мозаик“, НО драги мои Роми кажете ми кој нас не третира како дел од овој процес, кој нас не прашува за мислење макар. Барем јас сеуште не сум бил сведок на ниту еден медиумски настан макар некој момент во кој гостин е и Ром интелектуалец или функционер кој ќе даде свое мислење во однос на системските процеси и актуелните случувања во државата, па на таков начин да се види дека сме “живи“ и постоиме. Е сега јасно е дека не сме фактор кој може да влијае на ова, но јасна е и вистината дека сме лојален народ кој никогаш со своите барања ниту со помисла не и на наштетивме на мнозинската заедница и секогаш како порано така и сега ќе го почитуваме нивното право на самоизјаснување и определување и ќе живееме во држава со име кои тие ќе го определат, а не ние. Ама, кој ти го цени ова!!!!!

Сигурно ова не е ни чудо не е ни ново, а што тогаш е чудото????

РОМСКОТО ЧУДО е никој за ништо да не не прашува сами си кажуваме за нешто што никој ниту го бара ниту го очекува од нас. Нашите драги ромски фунционери од власта даваат свои мислења за нешто за кое никој не го бара тоа од нив, загрижени за иднината на државата, а нашата ромска сегашност каде е????  – ги нема да реагираат за уписите во средните училишта каде не се запазува афирмативната мерка за намалени 10% критериуми (бодови), посебно во медицинското училиште Панче Караѓозов,  ги нема да реагираат за неисплатата на стипендиите за средношколците Роми кои веќе и ја завршија учебната година, а сеуште немаат добиено стипендија, ги нема да реагираат за немилите настани кои се случуваат врз нашата заедница пукаат на млади Роми и не казат со автобуси сред бел ден.

Листата за тоа за што треба да дадат свое мислење и реакција е голема и очигледно наместо колумна КНИГА би се напишало, но едно е јасно – ПОПРВО ЗА СЛУЧУВАЊА ВО ПЛАНЕТАТА МАРС РОМ ЌЕ РЕАГИРА ОТКОЛКУ ВО ПЛАНЕТАТА ЗЕМЈА е тоа ти е РОМСКО ЧУДО!!!!!

Автор:

Јаше Сефер, дипломиран економист

Dikindoj ko agorutne nekobor bersha kote so o mangipa te kerelpe diso nevo ko romano dzivdipe bajrola ko nekobor segmentija ko Shuto Orizari. Palune bersha pohari ama sigurno romane chave sa pobuter taro Shuto Orizari hramome ko mashkarune sikljovne thaj uche institucije. Pohari ama sigurno romane chave but shukar adaptirinenape ko sasoitnipe (opshtestvo) save so avena taro Shuto Orizari.

Pobare politikane moknikkija save so koristinena o vladakere resursija sine avena tari Shutka ulavde akana kote so o primat lenalen avrijal taro Skopje ko centralno nivo ko kreiriba javna thaj lokalna politike. O NGO romano sektor savo so si najmokno najtakateja majbuter investirmo upri oleste thaj najbare kapaciteteja ko manushikane faktorija si avrijal taro Skopje ko cest taro nekobor save so si ko Shuto Orizari, numa si darhiencar avrial taro Skopje.

Ko akava momenti marelape epten ko nekobor struje taro Ngo sektorija koj te sikavelpe pobut bashi akanutno gavermento te shaj te oven popashe bashi interesija save so ka kerenlen pomokna odote palem nae manusha save so si si taro Skopje, Shutka.

Dali konechno trebno te keda hrabrost te vakera kaj o opshtestven potrebe thaj promene trebno te keren o Roma tari Shutka ko kaj o gnezdo si ki Shutka savi isila 40 ilade Roma pobut taro 60% taro sasto dzijani Roma ki Makedonija.

Nashti te len opshtestvena odgovornost bashi te keren shukaripa manusha save so na dzanena romane, dzivdinena ko pashibe kaj isi 10 khera Roma, dzi erati sine javera akana o momntumi si kaj isi interes ule Roma hem soj najtragicno mangena te ovem liderija ko opshtestvena promene te aven ki shutka A na dzanelalen ni jek ROM ili na odoka napadno dzanenalen salde Roma save so kerena lencar buti salde bashi khedimolo interes ko anava thaj dumo okole romenge so dzivdinena ki Shutka.

Dikindoj o nevo hali nesar fokusirisalilem ko lokalno nivo te maramen ki Shutka dzikote ko centralno nivelo muklem nesar o javera te krojnen amari jazija rodindoj amen lendar salde troshke ko baro kolachi so nesar e vladake pareste dzala te delinele.

Akava salde pocetok ko neshto so mora amen te smenina amen sar ko narativi ko rodiba thaj ko politichko participacija ko cetralno nivo hem te roda o Roma tari shutka te ova kotor taro procesija so kerena hem bashi Shutka hem bashi o Roma ki Makedonija. NGO romano trebno te fokusirinelpe pire programe te oven kerde kote so ka ovelen impakt e romen tari shutka ko aniba po seriozna dekretija korkor peske .

Hem trito najvazno amen ar Roma tari Shutka mora te smeina o mentalen sklop te shaj keraja pobut amendar te la o piedestali taro manusha save so si ki komotno situacija thaj kreirinena amari jazija ki Makedonija. Pohrabro ko rodiba, tire nijamija sar thaj mariba bashi te dobinelen !!! Sali

( O liko ki akaja kolumna prestavinela duj razlicno personalno karakteristike taro amare domicilno strancija.Nane namera nikoj te ovel nit omalovazimo nit degradirimo)

Sabalutni kafa, negde ko centro tari Shutka ko disavo kafici. Uza leste baro vrda stransko tablicencar, iako o ker leskoro 100 metre podur taro kafici , parkirimo ko trotoari.

Bizi gajla, o manusha sikle namesto taro trotoari pirena maskhar i ulica, koja so ko sabajeskere arija perdi vrdona pre bukirime bikibaskere robaja, parkirime taro solduj riga em ko drom em ko totoarija, djakerindor te civelpes i roba ko tezge, a, o autobusija, ma koj k*relalen isilen than neka uklen ko trotoarija neka naken. Uza ki kafa ko than lokumi jek kocka shekeri, te djal o muabeti gudlo.

A, o sabaluko,hari pokasno prvin i kafa , pa palem odova o tate burekija, simit pogace sudre jogurteja. Na, sigurno nane korkori, mora te ovel leja neko odotar, jali phral, bratuceti jali amal, korkori nashti pa ov alo turisti, trebela leske turisticko vodici, jali «necije ramo za placenje».

Bitno so o lafi muabeti pocminela, kaj o stranstvo nane sar so sine angleder, o love na araklovena ni ki granka ni ki ulica, o chave barile, barile o troskija, nikoj na kerela buti, dzivdinelape taro socijalno jali nesto ko kalo keribe buti. O chave nane sar akate , nanelen respekti, iklile ko 18 bersh korkori te zivinen….pharo djivdipe bari skupotija.

Elhamdulillah, shukjur, leskoro djivdipe nane dobor losno sar so si akate. Kerela lafi kaj si baro patrioti, dela chuche ideje vrtindor ko krugo sar bi ovela sa pointeresno pire sogovornikoja, dodusa hari hipokriticno ama astarela pani.

Ali sar tej , ov resingja ple familijaja te avel ko plo «Tikno Paris», dali alo te frdel chal’mi ili alo chace te dikelpe ple pashencar , ple amalencar ,nane vazno , bitno pijela piri sabajleskiri kafa thaj pravela i tema bashi o melalipe ki Shutka, bashi prashina koja so gltinela barabar e gusto kafakere talogoja, o baro choripe, pojedino reketija upreder lende taro lokalno bande. Razocarimo penela, kaj but sig ka nasel prema ki Turska, Grcka, jali ko Hrvatsko primorje, thaj si ko gndipe jali dji bershe palem ka avel.

Jekutno pozitivno suveniri peja ka legarel, o bijava, lepenke, lastukija , skara , hajbe, pijbe, korkori jali familijarno,dji kote alo «end» sa adava memorizirimo ko plo intelegento mobilno telefoni.

Oja, ov si ki gnd kaj ka nasel but sig tari pli kupatni sar o beng taro krsto. Cudno leske, 11 bersha sine svedokija tari bari diktatura, korupcija, thaj mito 11 bersha nane kerdo buti ko interes e dizutnenge,jekutno kontakti e komunaja sine rodibe love bashi disave odredeno bukja, o dziani ki kupatni pa ni ola o gastarbajterija ( domicino strancija) na tromana sa te kritikujnen ko adala bersha e time tari komuna barabar e sherutneja.

Akana kana trampingjape kompletno o sherutnipa ki komuna, kana pocmingjape te investirinelpe ki komunalna infrastruktura, ki ekolosko cisto sredina, kana meningjape o odnos e opstinarengoro pa cak e sherutneskiri prema o dizutne, kupa taro kupatne , mukle taro sindjirija , kola so ko vakti nasti sine te disinen bizo amin taro ex lokalno sherifija ,azdinge sebepi o manushikano odnosi e neve sherutneskiri tari komuna.

O avgo problemi,i prasina, o melalipe, o diva deponije kola so si sakodiveskoro dekori ki sasti komuna, i kand so buvlargovela ki sasti teritorija taro mrshe, hajbaskere namirnice,frdibe o melale pajna ko droma, thaj o sastipaskere posledice, o vandalizam odredeno grupengere kola so unistinena sa odova so o timi e kupatnakoro trudinelape te lacharel i komuna si faktorija lengere sig posigjarutno nashipaskoro tari Shutka. Iako o sherutno e komunakoro pire timeja sako dive kerela baro zori te chistinelpe o diva deponije,pobut djene nanelen sluh bashi asavki ekolosko svest jali pak kerena leske ko inati.

Dujto problemi, si o amnestirime kriminalcija tari Shutka, lengoro zulumi thaj reketi upreder o gastarbajterija, agresivno odnosia, zakane trujal reketija bashi lengoro sigurnost te pokinen odredeno suma love , te na bi desinelape lenge disavo losnipe, jali khelin lengere vrdaskere tablicencar , «dema love te iranav tuke o tablice». Za zal, djanela ovda kaj ingerencije bashi akava kriminaliteti taro odredeno lokalne bande ki Shutka nane e komuna. Ov but shukar djanela o politichko hali ki Makedonija, djanela kaj o nevo Govermento amnestiringja sa e kriminalcen , pa chak sto vise okola sitno krimogena vodacija kola so si pendjarde trujal pli agresivnost, choribe thaj reketija.

Dzi kote avela ko agor e sabalutne kafakoro, angleder te djal te kinel celo burekcilnica, i dhikin leskiri chudimi uza ki okolina e centareskoro, kote so dikela o taze postavime kante, so namesto ko than kote so sine chivde akana zjapinenna tele pagjarde thaj ikavde taro plo postolje.

Soske kaske smetinge o kante bashi o dromarde gonoja, leskiri dhikin nane koncentririmi sal ko adala pagjarde kante, numa thaj ko gonoja chudime sako rig ko centro e kupatnake. Insalah shaj dzi bershe te kuvgale i godi te avel palem , shaj bi promeninenape sa o bukja, o zulumdjije , o kriminalcijako te oven ko plo than, po zasluga so pogled ki niva bashi sadibe kompirija a, o sherutno e dizjakoro najposle ka shaj te dishinel slobodno , thaj ko than te raspravinelpe sako dive e zumumdziencar, e krimininalconcar, ka astarelpe ko but importatna infra strukturalna projektija. Inshala dji bershe palem ko mlo « Tikno Paris »

Mozes Solomon ( Muhadjer Sulejman)

Постојат многубројни општествени фактори кои имаат општ стабилизаторски и мирољубив карактер. Тие преку ненасилното решавање на противречностите, претконфликтните и конфликтните состојби претставуваат универзален модел за обезбедување на безбедносен стабилитет, избегнување на војна и обезбедување траен мир.

Всушност стабилизаторските фактори се основен предуслов за постигнување мир, безбедност и стабилност во една држава, односно општество, што истовремено ќе се манифестира и на меѓународно ниво. Безбедносната состојба претставува комплексна категорија која дава преглед на обемот и интензитетот на различните елементи на загрозување на националната безбедност (опасности, ризици, закани, ранливости и предизвици), кои во одредено време поединечно или комбинирано влијаат врз индивидуалната (лична, хумана, поединечна) безбедност, безбедноста на заедницата или на конкретен предмет на загрозување. Безбедносната состојба ја сочинуваат повеќе фактори или индикатори.

Тие покажуваат каква е безбедносната состојба во однос на прашањата поврзани со јавниот ред и мир, динамиката на криминалот, влијанието на странските елементи врз внатрешната безбедност, заканите кои произлегуваат од екстремистичките организации, развојот на безбедносните случувања во регионот и во светот, меѓународните односи на земјата и други. Безбедносната состојба се одликува со динамичен, адаптивен развој на државите на новите состојби на соработка, односно, на предизвикот да се најдат себе си во новиот поредок, при што меѓународната заедница и нејзините институции понекогаш се соочуват со актуелни и непожелни воени, невоени и други ризици и опасности.

Безбедносната состојба на Република Македонија е резултат на односите во општеството кои во основа се обременети со случувањата во историјата, динамиката на општествениот развој, односите внатре во државата (помеѓу граѓаните и политичките субјекти), односите со соседите и карактеристиките на општата безбедносна состојба во регионот и во Европа. Република Македонија својата безбедност и одбрана ги гради како систем кој ќе и овозможи оптимално обезбедување и заштита на нејзиниот траен интерес, како и учество и помош во заштитата на нејзините витални интереси. За да може да се зборува за организирање на безбедносно-одбранбениот систем потребно е точно и прецизно утврдување на облиците на загрозување на националната безбедност и стабилност.

Од друга страна, европските предизвици се особено важни за комплетирање на сликата за безбедносната состојба на држвата и за одредување на насоките во безбедносната политика. Главна одлика на развојот на европската безбедност е оформување на безбедносна средина заснована врз кооперативни односи и взаемно координирани активности од областа на безбедноста, одржувањето на стабилноста, превенцијата и решавањето на кризи, политичката, економската и другите области, изразени и насочени најмногу преку водечката улога на НАТО во креирањето на безбедносната политика и отворената врата за негово проширување.

Европските предизвици на Република Македонија ја определуваат корелацијата на државните безбедносни специфичности со општите европски безбедносни предизвици. Специфичностите произлегуваат од геополитичкото значење на Македонија во рамките на европската безбедност, од нејзината географска положба (како транзитна траса која често се користи од страна на мрежите на транснационалниот криминал, особено при трговијата со дрога, луѓе, оружје, криумчарењето на мигранти и друго), од стратегиските определби на државата поврзани со нејзините евроатлантски интегративни процеси и од можностите за поинтензивна безбедносна соработка засновна на релациите кои Република Македонија ги има воспоставено со ЕУ, НАТО, ОБСЕ и со Советот на Европа, а се во контекст на евроатлантските аспирации и на учеството во меѓународните цивилни и воени капацитети.

Пристапот кон општите европски безбедносни предизвици е аналитички и дескриптивен. Тие се резултат на случувањата во една далеку територијално поголема и далеку популациски побројна средина.

Европските безбедносни предизвици во голем дел се совпаѓаат со глобалните безбедносни предизвици поради значајната улога на неколкуевропски земји во меѓународната политика (пред сè, во Советот за безбедност на ООН, во ЕУ и во НАТО), дисперзијата на интересите наевропските држави и ЕУ низ светот и трансформацијата на ЕУ од првично економски во комплексен (економски, политички и безбедносен)фактор. Во последните две декади, позицијата на ЕУ и на неколку помоќни европски држави им дава за право да ги креираат насоките намеѓународната безбедносна сцена. Интересите на Република Македонија се засновани врз долгорочните потреби на македонскотоопштество кои се пресудни за животот и безбедноста на граѓаните, но и за стабилноста, функционирањето и континуитетот на државата.Интересите произлегуваат од највисоките темелни вредности утврдени со Уставот на Република Македонија.

Трајниот интерес на Република Македонија е зачувување и унапредување на нејзиниот државен идентитет со слободно изразување наетничкиот идентитет на сите граѓани на Република Македонија, како и заштита на независноста и територијалниот интегритет.   РепубликаМакедонија своите интереси ќе ги остварува со доследно почитување на човековите права и слободи, демократските принципи ипочитување на меѓународното право што, од своја страна, ќе овозможи решавање на споровите по мирен пат, унапредување на мирот истабилноста и јакнење на угледот на Република Македонија во демократскиот свет.

Во рамките на демократските норми и принципи и почитувањето на меѓународното право, Република Македонија е подготвена да учествуваво превенцијата и решавањето на кризи сама и во соработка со меѓународната заедница.  Република Македонија е подготвена во рамките намеѓународното право сама, но и по своја одлука, во соработка со партнерите и пријателите, а заради заштита на нејзините интереси, да гипреземе сите мерки и да ги ангажира сите ресурси. Заради заштита на нејзинот траен интерес и во согласност со меѓународното право иПовелбата на Обединетите нации, Република Македонија е подготвена да употреби и вооружена сила. За реализација на своите националниинтереси, Република Македонија ќе води безбедносна политика и ќе го усоврши безбедносниот систем, кој ќе биде способен, ефикасен икредибилен да одговори на безбедносните предизвици на овој век, да решава кризи внатре, да помогне во решавањето на кризите ворегионот и пошироко.

Безбедносната политика на Република Македонија има шест стратешки цели: прво, политичка и економска интеграција во ЕУ, второ,политичка и воена интеграција во колективните безбедносни и одбранбени системи на ООН, НАТО, ОБСЕ и на здружените европски сили,трето, заштита на демократските институции и политичкиот систем на сопствената држава, четврто, развој на социјално економскиотсистем базиран на принципите на пазарната економија со поддршка на секоја претприемничка иницијатива и отворање на стопанствотопред надворешниот свет, петто, градење и одржување на добри односи со соседните земји и шесто, Република Македонија мора да гиорганизира сопствените одбранбени способности во функција на целосна заштита на сопствениот територијален интегритет и суверенитет.

Целите и стремежите на Република Македонија во однос на безбедносните можности, безбедносни ризици и опасности и основите инасоките за развој на одбраната во иднина се преточени во Националната концепција за безбедност и одбрана. Како што е наведено воВоведот, стратегиската определба и цел на Република Македонија и на нејзината Национална концепција за безбедност и одбрана е -трајната определба на Република Македонија својата иднина да ја остварува како дел на европското семејство и членка на НАТО и ЕУ.Истовремено целите и стремежите на Република Македонија се преточени и во други национални документи од областа на безбедноста иодбраната. Надворешната политика е насочена кон заштита, одржување, унапредување и остварување на интересите на РМ преку односитесо другите држави.

Одбранбената политика, во основа обезбедува способности, средства и активности во функција на поддршка за исполнување на целите набезбедносната и посебно на надворешната политика. Во рамки на основните стратегиски цели на надворешната политика за кои имаполитички консензус и широка поддршка на граѓаните влегуваа членството во НАТО и ЕУ, унапредување на односите со соседите ирегионалната соработка. Една од главните цели и стремежи на Република Македонија беше насочена кон изградба на одбраната согласноможностите и ресурсите на Република Македонија и визиите за нејзина интеграција во пошироки безбедносни и одбранбени сојузи. Притоатреба да се изгради таков одбранбен систем во обем кој нема да ја наруши и загрози безбедноста на Република Македонија и кој ќеовозможи и со тоа придонесе во развојот на другите сфери на општеството. Како доказ за важноста на интересите на Република Македонијаза нејзините граѓани е Декларацијата за поддршка на стратегиските интереси на Република Македонија.

Донесена е по повод почетокот на реализација на финалната фаза од имплементацијата на Рамковниот Договор, потпишан во Охрид, 2001година, како усогласена рамка за обезбедување на иднината на демократијата во Македонија, промовирање на мирен и хармоничен развојна граѓанското општество, преку почитување на етничкиот идентитет и интерес на сите македонски граѓани и овозможување на развојот напоблиски и поинтегрирани односи помеѓу Република Македонија и европската и евро-атлантската заедница. Општ заклучок е декаРепублика Македонија како повеќенационална држава, со разна вероисповед кај населението, мора да ја гради својата иднина врзсожителство, заедништво и лојалност на граѓаните кон државата, како заеднички именител на личните и колективните интереси награѓаните за што е потребна толеранција и меѓусебно почитување. Преку анализата на безбедносната политика согледуваме како сме гипоставиле целите и стремежите и во кои насоки треба да се работи во иднина.

Скршнувањето од поставената патека на движење ќе предизвика проблеми, назадување на општественоекономскиот развој на државата,деструкција, па дури и конфликтни состојби. Па затоа, спроведувањето на безбедносната политика не треба да остане само на донесувањена законски решенија, стратегии, концепции, декларации. Таа е многу повеќе од тоа. Безбедносната политика би требало да биде вофункција на попречување и сузбивање на сите видови закани, ризици и загрозувања, а не само на оние кои можат да се поместат во групатакриминалитет. Надлежните органи треба навремено и објективно да располагаат со безбедносни сознанија, со цел да се предвидатевентуални несакани состојби и соодветно да се реагира уште пред да се појават.  Република Македонија јасно ги има поставено нејзинитевредности, интереси, стратешки цели, стремежи, како и безбедносна политика. Со нивното исполнување во целост ќе се оствари нејзинататрајна определба – европско и евроатлантско интегрирање. Државата е должна и има обврска да овозможи непречено дејствување на ситеинституции во општеството, преку востановување на одбраната и зачувување на безбедноста, затоа што само на тој начин ќе можеефикасно да се избегнат последиците од деструктивната дејност што би се случила доколку тие не би биле функционирале.

За да ги постигне своите стратешки интереси државата треба стабилизаторските фактори и мирољубивото решавање на противречностите,претконфликтните и конфликтните состојби, кои претставуваат универзален модел за обезбедување на безбедносен стабилитет,избегнување на војната и обезбедување траен мир да ги одржува и да ги промовира. Всушност стабилизаторските фактори се основенпредуслов за постигнување мир, безбедност и стабилност во една држава, односно општество, што истовремено ќе се манифестира и намеѓународен план.

Република Македонија со нејзината долгорочна цел за заштита на нејзиниот интегритет и независност е силно посветена на борбата противсите видови на организиран криминал во сите негови форми, спречувањето на нелегалната миграција и трговијата со луѓе, борбата противтрговијата и злоупотребата на дрогата и нелегалните трансакции на оружје, воена опрема и сл. Системот на националната безбедност јасноја утврдува и дефинира структурата и надлежните субјекти кои во рамките на законски утврдените надлежности превземаат мерки иактивности и воспоставуваат механизми за соработка и координација на сите субјекти за ефикасно функционирање на тој систем.Република Македонија припаѓа на помалите европски земји со лимитирани ресурси и недостиг на одредени енергенси и други стратегискиматеријали. Република Македонија се уште ја зацврстува и унапредува демократската основа и институциите.

И покрај ова, Република Македонија перманентно создава безбедносно опкружување и услови за модерно цивилно општество, како и затрансформација и развој на економијата, притоа водејќи сметка за социјалната димензија и заштитата и унапредувањето на животнатасредина. Основите на напредокот и развојот Република Македонија трајно ги гледа во нејзините граѓани и нивната решеност за изградба надемократско општество и држава, заедно со потенцијалот што го има во високото образование на своите граѓани и високото ниво наквалификувана и стручна работна сила. Република Македонија е цврсто решена да ги реализира своите интереси и да создава безбедносно опкружување со активно и континуирано учество во меѓународната заедница и меѓународните односи.

м-р Агуш Демировски